Πώς να καλωσορίσεις και να αφυπνίσεις την εύνοια του Νέου Χρόνου; Μια λύση θα μπορούσε να είναι να βρίσκεσαι, στις αρχές του έτους, σε αρκετές ελληνικές περιοχές (κυρίως της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας) ή στο μικρό ισπανικό χωριό της Cantabria, το Σιλιό (Silió /Molledo). Να βρίσκεσαι στα θεατρικά δρώμενα που εξελίσσονται, στους δρόμους, στις πλατείες, στους περίγυρους των σπιτιών... Σε ένα λαϊκό θέατρο που βασίζεται στη λαϊκή φαντασία και εφευρετικότητα όλων των συμμετεχόντων.
ΜΩΜΟΓΕΡΙΑ
Από τη μια, οι Μωμόγεροι (πανάρχαιο έθιμο του Πόντου) και οι Ρουγκατσιαραίοι (Ρουγκατσάρια της Θεσσαλίας) ή τα Μπαμπούγερα (της Δράμας), στον Ελλαδικό Χώρο, είναι μερικά από τα πιο γνωστά έθιμα που συμφιλιώνουν το παγανιστικό στοιχείο (Διονυσιακές τελετές) με το χριστιανικό (ευχές, ευλογίες και Αγιασμός για το Νέο Χρόνο). Σύμφωνα με τα έθιμα που εκπροσωπούν, οι συμμετέχοντες, οι περισσότεροι μεταμφιεσμένοι με δέρματα ζώων, κρατώντας άλλοτε σπαθιά, άλλοτε φορτωμένοι με κουδούνια ξορκίζουν το κακό και - ξεσηκώνοντας όλη τη Φύση - υποδέχονται τη Νέα Χρονιά.
VIJANERA
Από την άλλη, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στη γιορτή της Vijanera όπου οι «μουτζουρωμένοι» Zarramacos (πιθανόν από τη λέξη Zarrama που σημαίνει «ρούχο από δέρμα ζώου»), συνδεδεμένοι με τις δικές τους ανάλογες ρωμαϊκές δοξασίες, ντύνονται - κι αυτοί - με προβιές ή μεταμφιέζονται σε δέντρα, κορμούς, ζώα... Έλληνες και Ισπανοί, ο καθένας στον τόπο του, στήνουν ένα γλέντι!!! Κουβαλάνε τις κουδούνες τους, χορεύουν και απαγγέλλουν αυτοσχέδια ρυθμικά ποιήματα … σατιρίζοντας τα γεγονότα που γέμισαν τις μέρες μας τον προηγούμενο χρόνο. Μόλις που πάτησε το πόδι του το νέο έτος, και … σαν να άρχισε το Καρναβάλι!
JANOS - VIJANERA
Οι Vijaneros
Η γιορτή στο χωριό Silió, όπου πρωταγωνιστούν οι Zarramacos, ονομάζεται Vijanera ή Viejenera. Η καταγωγή της λέξης δεν είναι ακριβής. Μια εκδοχή είναι ότι προέρχεται από τις λέξεις «viejo – enero» δηλαδή «γέρο(ς) – Ιανουάριος ή γερο - Γενάρης», άλλη – όχι πολύ διαφορετική – από το θεό Janos (Ianus, ή, επίσης, Giano, στα ελληνικά Ιανός), αρχαία ρωμαϊκή θεότητα που συμβόλιζε το πέρασμα από το παλιό στο νέο και αναπαριστούσε, σε ένα κεφάλι, δύο πρόσωπα, το ένα να κοιτάζει πίσω στο παρελθόν και το δεύτερο μπροστά στο μέλλον. Γι’ αυτό το λόγο, ο πρώτος μήνας του έτους, ο Ιανουάριος, αφιερώθηκε σε αυτόν. Άλλη άποψη είναι ότι η λέξη προέρχεται πιθανόν από την εξέλιξη και φωνητική προσαρμογή της ελληνικής λέξης «Θεοφάνια» στη Βασκική γλώσσα (αρχικά από Bifana/Befana σε Bihana/Behana και αργότερα σε Bijana/Bejana).
VIJANERA
Μερικά κοινά σημεία μεταξύ των ελληνικών εθίμων και των «Μπιχανέρος»
Ως προς το χρόνο της τέλεσης των δρώμενων, εκτός από τους Μωμόγερους, που προηγούνται χρονικά εφόσον αρχίζουν πριν το τέλος του νέου έτους, τα Ρουγκατσάρια και τα Μπαμπούγερα σχεδόν συμπίπτουν με τη Vijanera (που ξεκινάει πρακτικά την πρώτη Κυριακή του Έτους (μετά την Πρωτοχρονιά).
ΜΠΑΜΠΟΥΓΕΡΑ (ΚΑΛΗ ΒΡΥΣΗ, ΔΡΑΜΑ)
Ο συμβολικός χαρακτήρας των ρόλων
Στους Μωμόγερους, εκτός από τους 12 χορευτές που συμβολίζουν τους 12 μήνες του έτους οι οποίοι χορεύουν στο άκουσμα της Ποντιακής λύρας και το αγγείον (γκάιντα) μοιράζοντας ευχές στους νοικοκύρηδες για τη νέα χρονιά, συναντάμε με μικρές παραλλαγές στους χαρακτήρες, από τόπο σε τόπο, τους παρακάτω ρόλους: τις δυο νύφες (αλλαγή του χρόνου και αναγέννηση της φύσης), το γέρο (ο Κιτί Γοτσά, ο παλιός ο χρόνος) και τη γριά (συνοδός του γέρου, τον νταντεύει), τον "αράπη" (εκπροσωπεί το νέο χρόνο), το διάβολο, τον αστυνόμο ( για … να συλλάβει τους απαγωγείς της νύφης), το γιατρό (να εξετάζει ανθρώπους και ζωντανά) , το δικαστή (για δικαιοσύνη), τον παπά (για το γάμο ή τις ευχές).
Στα Ρουγκατσάρια και τα Μπαμπούγερα επίσης έχουμε ανάλογους χαρακτήρες και σκηνές, για παράδειγμα την αρπαγή της νύφης. Αντίστοιχα στη Vijanera, στην οποία οι ρόλοι ανέρχονται περίπου στους 75 (συμμετέχουν τουλάχιστον 100 άτομα), εκτός από τους zarramacos με τις κουδούνες και τα κωνικά καπέλα τους, βλέπουμε ομοίως κοινά στοιχεία όπως το γέρο και τη γριά (στοιχεία του παλιού έτους), το διάβολο και την αρκούδα (στοιχεία του κακού), το γιατρό και τη νοσοκόμα (που εδώ θα βοηθήσουν στη «γέννα» του νέου έτους).
VIJANERA
Υπάρχουν και ρόλοι που αναδεικνύουν ένα επίσης βασικό κομμάτι της ταυτότητας της γιορτής (όχι μόνο της ισπανικής), δηλαδή της αναγέννησης της φύσης, όπως – για παράδειγμα - οι μεταμφιεσμένοι σε δέντρα και κορμούς.
Όλους τους χαρακτήρες ακόμα και τους γυναικείους (τη νύφη, τη γριά) τους υποδύονται – κατά την παράδοση – άνδρες (εκτός από τα Μπαμπούγερα στα οποία μπορούν να λάβουν μέρος και γυναίκες).
VIJANERA - LA PREÑÁ (Η ΓΕΝΝΑ)
Οι βασικές σκηνές
Στα ελληνικά δρώμενα, όπως στους Μωμόγερους, είναι η αρπαγή της νύφης (προχριστιανικό στοιχείο, η αναπαράσταση, δηλαδή, της αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα), ενώ στη Vijanera η «γέννηση του νέου χρόνου» και ο «θάνατος της αρκούδας».
VIJANERA, LA MUERTE DEL OSO (Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΚΟΥΔΑΣ) / Foto:Javier Cotera
Το ίδιο συμβαίνει και με τις πολεμικές σκηνές που υποδηλώνουν την αντιπαλότητα μεταξύ του παλιού και του νέου, ενώ οι «καυγάδες» και τα πειράγματα επιτρέπονται για να προκαλέσουν γέλιο στους θεατές.
ΔΙΕΘΝΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΜΩΜΟΓΕΡΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ UNESCO (2016)
Επίσημη Αναγνώριση από την UNESCO
Από το 2016, το εθιμικό πανάρχαιο δρώμενο των Μωμόγερων έχει καταγραφεί δικαίως στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO. Παράλληλα, και η Vijanera, της επαρχιακής πόλης Silió, έχει ανακηρυχθεί στην Ισπανία ως Γιορτή με Εθνικό Τουριστικό Ενδιαφέρον (Fiesta de Interés Turístico Nacional).
Βασικές Πηγές και φωτογραφίες:
