Μια φορά κι έναν καιρό... πιθανολογείται από το 1500, και στα μέσα του Μάρτη, που η μέρα άρχιζε να μεγαλώνει, οι ξυλουργοί στη Βαλένθια – που τότε είχαν τα εργαστήρια τους ο ένας δίπλα στον άλλον - δεν χρειαζόντουσαν πια το φως των κεριών για να δουλεύουν.
Μάζευαν, λοιπόν, - όλοι μαζί - τα «παρότς» (parots), που ήταν ένα είδος ξύλινου «κηροπήγιου», στηριγμένο στο έδαφος, καθώς κι ότι άλλο τους ήταν πλέον άχρηστο, και τα έκαιγαν ακριβώς έξω από τα εργαστήριά τους. Ίσως, με αυτό τον τρόπο, οι ξυλουργοί δεν καθάριζαν μόνο το χώρο τους, αλλά και «ξαπόστελναν» τον παγερό και σκοτεινό Χειμώνα, για να μπορέσει να αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες η... Άνοιξη.
Η συνήθεια αυτή καθιερώθηκε μια συγκεκριμένη ημέρα του Μαρτίου, του Αγίου Ιωσήφ (San José), προστάτη των ξυλουργών. Μερικούς αιώνες αργότερα (προς το τέλος του 18ου αιώνα), το έθιμο απέκτησε τελετουργικό χαρακτήρα έτσι που τα ξύλινα «κηροπήγια» πριν τα παραδώσουν στην πυρά, τα έντυναν με κουρέλια, σαν σκιάχτρα, λάμβαναν ανθρώπινη μορφή και υπαινίσσονταν έναν άνθρωπο που ήθελε ο κόσμος να σατιρίσει. Από τα πρώτα αυτά ξύλινα και ανθρωπόμορφα ομοιώματα, γεννήθηκε ο όρος «Νινότς» (ninots), δηλαδή «κούκλες», ενώ το σύνολο τους σε οργανωμένα άρματα ονομάζονται «Λας Φάγιας» (Las Fallas).
Επίσης, με τη λέξη «Las Fallas» (ή Falles) - που στη γλώσσα της Βαλένθια σημαίνει «αναμμένοι πυρσοί» ή «εστία φωτιάς» - εννοούμε έναν πλούσιο εορταστικό κύκλο εκδηλώσεων που περιλαμβάνει: το κάλεσμα έναρξης της γιορτής (la Crida), το ξύπνημα των κατοίκων με δυναμιτάκια και στρακαστρούκες στο έδαφος (La despertá), τη ρήξη πυροτεχνημάτων με ρυθμό («La Mascletá»), το στήσιμο και την έκθεση των Νινότς (La Planta & La exposición del Ninot), τα «κάστρα πυροτεχνημάτων» δηλαδή τα σχήματα που δημιουργούν στον ουρανό τα πολύχρωμα πυροτεχνήματα (Castillos de fuegos artificiales), τη «Νύχτα της φωτιάς» που καίνε τα άρματα με τα Νινότς, ανήμερα του Αγίου Ιωσήφ (La Nit de la Cremá), και κάθε άλλη εκδήλωση που λαμβάνει χώρα αυτό το διάστημα όπως χοροί, συναυλίες, διαγωνισμοί κι άλλα. Τέλος, εκτός από Las Fallas καλούνται επίσης και «Γιορτές του Αγίου Ιωσήφ».
Ο ρόλος των παιδιών στην ιστορική εξέλιξη των Fallas
Τα παιδιά δεν ήταν δυνατόν να μείνουν έξω από ένα τέτοιο γεγονός! Η συνδρομή τους υπήρξε καθοριστική στην εξελικτική πορεία των «Fallas», καθόσον στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου στους δρόμους της Βαλένθια υπήρχαν περισσότερα παιδικά Νινότς (ninots) – έστω και πρόχειρα εγκατεστημένα – από εκείνα των μεγάλων. Εκείνες τις μέρες, τα πιτσιρίκια συνήθιζαν να τριγυρνούν στις γειτονιές, από σπίτι σε σπίτι, για να τους δώσουν οτιδήποτε άχρηστο που θα κατέληγε στην πυρά. Γι’ αυτό το σκοπό, τραγουδούσαν το γνωστό μέχρι σήμερα “Cant de l’Estoreta” γραμμένο το 1929, από το μουσικοσυνθέτη José Serrano Simeón (1873-1941)!
Despertant els nostres cors, / Όταν ξυπνάνε οι καρδιές μας,
Valencia riu. / η Βαλένθια γελά.
Per la senda de les, / Από τα ανθισμένα μονοπάτια,
flors ya ve l'estiu. / νάτο, το καλοκαίρι έρχεται πια!
Creua el carrer la xicalla / τριγυρνούν στο δρόμο τα παιδιά,
replegant els trastos pa la falla; / ζητούν παλιοπράματα για τη φωτιά,
i manté la tradició d'esta cançó... / κρατούν την παράδοση τραγουδώντας...
¿Hi ha una estoreta velleta / Υπάρχει κανένα παλιό χαλάκι
per a la falla de Sant Josep, / για την φωτιά του Αγίου Ιωσήφ,
El “tio” Pepe? / του «θείου» Πέπε;
[...]
I amb una estella del muntó / Με μια βεργούλα απλή
se du el compas de esta cançó. / κρατούν το ρυθμό.
En les cares de la gent / Τα πρόσωπα των ανθρώπων
tot es content. / πλημμυρίζουν χαρά.
Xiqueta meua / Κοριτσάκι μου,
que del carrer eres l'ama /της γειτονιάς αυτής, Bασίλισσα,
per culpa teua / χάρη σε σένα
tinc el cor encés en flama. / την καρδιά μου στις φλόγες παραδίδω.
No te separes / Μην αρνηθείς
del caliu del meu voler, / την αγάπη μου
reineta fallera, / Βασιλοπούλα των Φάγιας
que si me deixes /(γιατί...) έτσι κι αν τυχόν με αφήσεις
un ninot tindré que ser. / κούκλα θα παραμείνω.
[...]
(ελεύθερη μετάφραση από το «valenciano»)
Τα Νινότς (ninots) έχουν πιο πολλά να μας πουν απ’ ότι νομίζουμε...
Τα περίπου 700 «Νινότς», όσα και οι τοπικοί σύλλογοι (Comisiones Falleras) που είναι και οι δημιουργοί τους, είναι οι επιβλητικές «κούκλες» που έχουν στηθεί στις κεντρικές πλατείες της πόλης και θα οδηγηθούν σε λίγες μέρες στη φωτιά για να εξιλεωθεί η πόλη από κάθε τι φθαρμένο που εγκατέλειψε ο χειμώνας που φεύγει...
Πριν καούν όμως θα εγκατασταθούν σε κεντρικό σημείο, θα κριθούν από τον κόσμο και θα βραβευτούν μόλις δύο από αυτά – μία φιγούρα παιδική (infantil) και μία «ενήλικη» (grande), στις οποίες θα απονεμηθεί χάρη (Ninots Indultats) και έτσι, θα επιβιώσουν και θα οδηγηθούν στο μουσείο των Φάγιας (MUSEΟ FALLERO / MUSEU FALLER) για να μας θυμίζουν στο μέλλον την ιστορική τους συμμετοχή και νίκη.
Η αστείρευτη έμπνευση και φαντασία των καλλιτεχνών των Fallas (artistas falleros)
Πράγματι, τα ninots έχουν εξελιχτεί σε υψηλή τέχνη. Γλύπτες, ζωγράφοι κι άλλοι επαγγελματίες προσφέρουν την ψυχή τους σε αυτά. Ίσως γι’ αυτό τα ninots δεν μοιάζουν με «άψυχες» ανέκφραστες κούκλες που περιμένουν τη μοίρα τους, αλλά με «έξυπνα πειραχτήρια» που επιδιώκουν να ταρακουνήσουν τον κόσμο να σκεφτεί, να φιλοσοφήσει και να γελάσει – με την καρδιά του - για... αυτά που τραβάει!
Τα θέματα που παρουσιάζουν σχετίζονται με την επικαιρότητα δηλαδή με ότι βιώνουμε στην κοινωνία, στην πολιτική, στην οικονομία, στη δικαιοσύνη.
Τα παλιότερα ήταν κατασκευασμένα με κερί, σήμερα αντίθετα, με ελαφριά εύφλεκτα υλικά, κυρίως χαρτί και πολυουρεθάνη (στο μέλλον, ελπίζουμε να φτιάχνονται πιο οικολογικά!)
Ωστόσο, αν και οι εκδηλώσεις κορυφώνονται στις τελευταίες μέρες, από τις 15 έως τις 19 Μαρτίου, η γιορτή έχει ήδη αρχίσει από τα τέλη Φεβρουαρίου, με την επιλογή των κοριτσιών που θα την εκπροσωπήσουν, τις «Falleras Mayores». Οι «φαγιέρας», ή αλλιώς «ιέρειες» και πρέσβειρες της γιορτής είναι το σύμβολο ενός... πολιτισμού που αντέχει στην ιστορία γιατί έχει πίστη στις ρίζες του.
«Las Falleras Mayores» - Η εκλογή, η ενδυμασία και ο ρόλος της «φαγιέρα μαγιόρ»
Οι Falleras είναι οι νέες κοπέλες, μερικές πολύ μικρές σε ηλικία, που εκπροσωπούν την τοπική ομάδα, δηλαδή το σύλλογό τους (comisión fallera), κατά την διάρκεια των εορτασμών των Fallas.
Μάλιστα, ανήκουν στα μέλη του συλλόγου (της συνοικίας που ζουν) από την... κούνια τους και συμμετέχουν σε όλες τις εκδηλώσεις που οργανώνει ο σύλλογος στο οργανωμένο «στέκι» του (Casal Fallero).
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν τα παραδοσιακά τους ρούχα, παπούτσια και αξεσουάρ, τα οποία, ας σημειώσουμε, είναι πολύ ακριβά. Τα ρούχα είναι βαριά μεταξωτά φορέματα, κεντημένα στο χέρι, διακοσμημένα με περίτεχνες χειροποίητες δαντέλες. Αλλά και τα παπούτσια είναι εξίσου χαρακτηριστικά, από μεταξωτό ύφασμα από το οποίο συνήθως ράβεται και το φόρεμα.
Εντυπωσιακή είναι και η κόμμωσή τους! Χρυσά ή ασημένια χτενάκια στα μαλλιά που είναι πλεγμένα σε κοτσιδάκια μαζεμένα ψηλά στο κεφάλι ή σε 3 ρόδες (el peinado de los tres moños), ενώ, αρκετές φορές, το κεφάλι στολίζεται και με δαντελένιο πέπλο.
Όταν πλησιάζει η γιορτή, κάθε τοπικός σύλλογος θα επιλέξει δύο από αυτές, οι οποίες θα διαγωνιστούν στην κεντρική επιτροπή (Junta Central Fallera) της Βαλένθια, η πρώτη θα είναι ενήλικη (Fallera Mayor) και η δεύτερη έφηβη (Fallera Mayor Infantil). Στη συνέχεια, η κεντρική επιτροπή (Junta Central Fallera) θα εκλέξει κι αυτή με τη σειρά της, από όλες αυτές τις κοπέλες που έστειλαν οι τοπικοί σύλλογοι μόνο δύο, τη Fallera Mayor και τη Fallera Mayor Infantil (που εκπροσωπεί τα μικρά κορίτσια). Συνήθως διαλέγουν εκείνες που μπορούν να «σταθούν» και να επικοινωνήσουν πιο άνετα με τον κόσμο.
Ο βασικός τους ρόλος είναι, να εκφωνήσουν το "Crida" ("κάλεσμα", "llamada"), δηλαδή την έναρξη των εορτασμών (την τελευταία Κυριακή του Φεβρουαρίου), να παρευρίσκονται στις εκδηλώσεις (όχι μόνο στη Βαλένθια αλλά και σε όλη την Ισπανία), καθώς και να κλείσουν τη γιορτή.
Επίσης όλες οι Falleras, μία - δύο μέρες πριν το «κάψιμο» των αρμάτων (με τα Ninots) στις 19 Μαρτίου, διασχίζουν με τα πόδια μια μεγάλη απόσταση μαζί με άλλα μέλη του συλλόγου στον οποίο ανήκουν, προς την πλατεία της Παναγίας (Plaça de la Mare de Déu) όπου θα προσφέρουν λουλούδια στην προστάτιδα της πόλης τους, την Παναγία των Αστέγων (la Virgen de los Desamparados).
17 – 18 Μαρτίου, η προσφορά λουλουδιών στη Virgen de los Desamparados (La Ofrenda de Flores a la Virgen)
Η πλατεία της Παναγίας (Plaça de la Mare de Déu) φιλοξενεί κάθε χρόνο, στη γραφική «θεατρική της σκηνή», μπροστά από την εκκλησία της προστάτιδας της πόλης, την Virgen de los Desamparados, δύο εκδηλώσεις: την προσφορά λουλουδιών από τους πιστούς της και το στόλισμα του ξύλινου μανδύα της Παναγίας με λουλούδια. Ένα αντίγραφο της προτομής της Παναγίας, το οποίο στηρίζεται σε ένα ψηλό ξύλινο στήριγμα που μοιάζει με κώνο, ύψους τουλάχιστον 10 μέτρων, έχει ήδη εγκατασταθεί υποδηλώνοντας το μανδύα της.
Κάθε χρόνο, προς το τέλος των εορτασμών των Fallas, οι Falleras αλλά και οι Falleros – με τα παραδοσιακά τους ρούχα, φτάνουν πεζοί στην εκκλησία με τη συνοδεία της μπάντας του συλλόγου που ανήκουν και αφήνουν λίγα λουλούδια, ο καθένας χωριστά, σαν φόρο τιμής στην Αγία προστάτιδα της πόλης τους, την Παναγία των Αστέγων (la Virgen de los Desamparados) ή την Geperudeta όπως την ονομάζουν οι κάτοικοι, επειδή η Παναγία "σκύβει" προς τον κόσμο, σχηματίζοντας «καμπούρα».
Με τα λουλούδια αυτά – συνήθως πρόκειται για γαρύφαλλα, που ξεπερνούν σε αριθμό τα 50.000, θα «κεντήσουν» και θα διακοσμήσουν οι στιλίστες της Βαλένθια το μανδύα της Geperudeta, δημιουργώντας κάθε χρόνο διαφορετικό σχέδιο. Γι’ αυτό και η κεντρική επιτροπή των Fallas (Junta Central Fallera), δίνει οδηγίες, βάση του σχεδίου του «μανδύα», για τα χρώματα των λουλουδιών που πρέπει να φέρουν οι σύλλογοι. Κανείς από πριν δεν γνωρίζει το τελικό σχέδιο του μανδύα, παρά μόνο οι στιλίστες.
Όταν η αποστολή του κάθε συλλόγου τελειώσει με την προσφορά των λουλουδιών, τα μέλη της περπατούν προς τον ποταμό Τούρια (Turia) κοντά στους Πύργους δε Σεράνο (Torres dels Serrans) από τους οποίους η εκλεγμένη Φαγιέρα Μαγιόρ ανήγγειλε – μέρες πριν - την έναρξη της γιορτής. Η εικόνα είναι μαγευτική... χιλιάδες Falleras και Falleros ζωντανεύουν με χρώματα και μουσική όλους τους δρόμους προς το ποτάμι!
19 Μαρτίου, η Νύχτα της Φωτιάς (Nit de la Cremá)
Το πανηγύρι δεν τελειώνει εδώ, αλλά την επόμενη μέρα, ή καλύτερα, τη νύχτα, που όλα θα χαθούν μέσα στις φλόγες! Όλα, εκτός από την ομόψυχη θέληση και ελπίδα των πρωταγωνιστών των Fallas. Περήφανοι και ικανοποιημένοι για τον κύκλο που έκλεισε, θα αρχίσουν από τις επόμενες μέρες κιόλας να ετοιμάζονται για το επόμενο ραντεβού τους με την παράδοση!
