Tango es la emoción de regresar… / Τάνγκο είναι η συγκίνηση, που νιώθεις,
...el tiempo de empezar a recordar. / όταν γυρίζεις πίσω το χρόνο και αρχίζεις να θυμάσαι.
(«Se llama tango» - ποιητής, συνθέτης: ο ιταλικής καταγωγής, Juanca Tavera)
Ένα το τάνγκο, δύο οι πατρίδες!
...la música de aquí se llama tango... / η μουσική εδώ ονομάζεται τάνγκο
Στις χώρες του ταγκό (όπως στα ελληνικά λέγεται το tango), στην Αργεντινή και στην Ουρουγουάη, χιλιάδες κατατρεγμένοι Ιταλοί, το 19ο αιώνα, θα έβρισκαν καταφύγιο αλλά και ελπίδα για να αποκτήσουν ότι τους είχε αρνηθεί η πατρίδα τους. Ο Ατλαντικός ήταν, για 'κείνους - όπως και για εκατομμύρια άλλους απελπισμένους Ευρωπαίους, ένα στοίχημα που έπρεπε να κερδίσουν για μια "καλύτερη" ζωή!
Άλλωστε, οι πόλεμοι, η πείνα, ο κοινωνικός και πολιτικός αποκλεισμός, η έλλειψη ευκαιριών, όπως τις ονειρευόταν ο καθένας τους προσωπικά, ήταν ανύπαρκτες.
Έτσι, αναγκασμένοι να αφήσουν πίσω τους ότι τους πίκραινε αλλά κι ότι αγαπούσαν ξεκίνησαν το ταξίδι τους…
Esta noche tengo pena / Αυτή τη νύχτα πικραμένος,
A la mamma dije: "Adío..." / στη μαμά μου είπα "Αντίο …"
pero nunca regresé. / και δεν επέστρεψα ποτέ.
sol de Nápoles... lontano... / ήλιε της Νάπολης … μακρινέ…
mare azurro... sueño verte... / γαλάζια θάλασσα… ονειρεύομαι ότι σε βλέπω...
(Ελεύθερη Απόδοση - "La canción del inmigrante"1956, Enrique Cadícamo, R. Malerba)
Οι "tanos" του 19ου αιώνα
Την πρώτη θέση στατιστικά σε αυτό το μεγάλο κύμα μετανάστευσης στην Αργεντινή, την κατείχαν οι Ιταλοί. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, μόνο κατά το διάστημα 1881 - 1914, κι εκτός από εκείνους που δεν κατάφεραν να επιβιώσουν σε εκείνο το μακρύ και ριψοκίνδυνο ταξίδι στον Ατλαντικό, πάνω από 2.000.000 Ιταλοί αποβιβάστηκαν στο λιμάνι του Μπουένος Άιρες. Όσο αφορά την Ουρουγουάη, λέγεται ότι το 43% του πληθυσμού κατάγεται από την Ιταλία. Οι "τάνος", όπως τους αποκαλούσαν, από τη λέξη "ναπολιτάνο", αν κι αναφερόντουσαν σε όλους, γενικά, τους Ιταλούς, προσπάθησαν να ενταχθούν το γρηγορότερο σε αυτό το νέο δύσκολο περιβάλλον. Τα ταγκό, της εποχής εκείνης, σκιαγραφούν το δράμα τους με ευαισθησία:
Con el codo en la mesa mugrienta / Με τον αγκώνα στο λιγδιασμένο το τραπέζι,
y la vista clavada en un sueño, / και με καρφωμένο βλέμμα στο όνειρό του,
piensa el tano Domingo Polenta / σκέφτεται ο Ιταλός Ντομίνγκο Πολέντα
en el drama de su inmigración... / της μετανάστευσης το δράμα...
(Ελεύθερη Απόδοση - "La violeta", των Nicolas Olivari, Catulo Castillo, 1929)
Ένας μπόγος όνειρα… σε ένα conventillo.
Έχοντας σαν "προίκα" τους τα ελάχιστα υπάρχοντά τους, τη νοσταλγία τους για την πατρίδα που έχασαν και τη λαχτάρα τους για επιβίωση, ξεκίνησαν οι Ιταλοί - όπως κι άλλοι μετανάστες - την καινούργια τους ζωή. Στην Αργεντινή, ήταν στοιβαγμένοι αρχικά στο ιστορικό "Ξενοδοχείο των Μεταναστών" όπου σήμερα στεγάζεται το Εθνικό Μουσείο Μετανάστευσης (Museo Nacional de la Inmigración, Buenos Aires ). Εκεί, δήλωναν τη δουλειά που έκαναν στην Ιταλία ή τι θα μπορούσαν να προσφέρουν και παρέμεναν έως ότου τους "τακτοποιήσουν" σε εργασίες.
"...es mucho el trabajo y poco el jornal..." (...είναι πολύ η δουλειά, λίγο το μεροκάματο...)
(Al pie de la Santa Cruz (1933), Enrique Delfino, Mario Battistela)
Αργότερα, άλλοτε μόνοι τους, άλλοτε με ολόκληρες τις οικογένειές τους, μεταφέρονταν στα "κονβεντίγιος" (conventillos). Τα conventillos ήταν παλιά αρχοντικά σπίτια, εγκαταλελειμμένα και ερειπωμένα, αρκετά χρόνια πριν, εξαιτίας της επιδημίας του κίτρινου πυρετού (1852). Εκεί νοίκιαζαν δωμάτια σε μετανάστες από διαφορετικές εθνικότητες . Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες οι Ιταλοί προσπαθούσαν να αναζωπυρώσουν τις παραδόσεις τους, αλλά και συγχρόνως να κάνουν υπαρκτά τα όνειρά τους, να γίνουν "κάτι" αυτοί, και… κυρίως τα παιδιά τους.
E tique, taque, tuque, / και τάκα τάκα τούκα
Giuseppe, el zapatero / ο Τζιουζέπε, ο τσαγκάρης
masticando un toscano, / κρατιέται με τα δόντια
per far la economía, / να κάνει οικονομία
pues quiere que su hijo, / γιατί το γιο του θέλει,
estudie de dotor. / γιατρό να το σπουδάσει.
(Ελεύθερη Απόδοση, "Giuseppe, el Zapatero", 1930, (Ο Τζιουζέπε, ο τσαγκάρης), Guillermo del Ciancio)
Η Boca, των χρωμάτων και των ονείρων!
¡Boca vieja!, / Παλιά μου Boca!
si volvieran esos años / μακάρι να γύρναγαν πίσω τα χρόνια εκείνα,
a escalar en los peldaños / να σκαρφαλώσω στα σκαλοπάτια,
del convento en que nací... / του σπιτιού που γεννήθηκα…
(Ελεύθερη Απόδοση, «La Boca está de fiesta», (Η Boca γιορτάζει), Eduardo Bonessi, Eduardo Escaris Méndez)
Από τα πιο διάσημα conventillos είναι 'κείνα της συνοικίας La Boca (Buenos Aires), με τα πολύχρωμα σπίτια! Πρόκειται για κατοικίες που έφτιαξαν Γενοβέζοι ναυτικοί μετανάστες (περίπου το 1870). Είναι χτισμένα με λαμαρίνες από πλοία και ξύλα, ενώ η πολυχρωμία αυτή οφείλεται στο βάψιμο του εξωτερικού των κατοικιών με ότι βερνίκια έμεναν από τη συντήρηση των πλοίων.
Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του τάνγκο
Así es el tango, sabés, / Έτσι είναι το τάνγκο, ξέρεις,
y mucho más, / κι ακόμα περισσότερα σημαίνει,
mosaico sentimental / ένα μωσαϊκό γεμάτο συναισθήματα
de mi ciudad. / από τον τόπο μου.
(Ελεύθερη Απόδοση - "Así es el tango", Edgardo Donato, Homero Manzi)
Το ταγκό μπήκε στη ζωή αυτών των ανθρώπων εκφράζοντας ακριβώς αυτές τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς, να αναρριχηθούν, δηλαδή, σε υψηλότερη κοινωνική θέση ή έστω να ζήσουν καλύτερα από πριν. Ξεκίνησε από τα πολύ χαμηλά κοινωνικά στρώματα και καλλιεργήθηκε στις φτωχογειτονιές και στα conventillos.
Αν και λέγεται, ότι οι ρίζες του ταγκό είναι αφρικανικές, η εξέλιξή του σαν ρυθμός, ποίηση, και χορός, είναι επιβεβαιωμένο σήμερα ότι στηρίζεται σε όλο αυτό το πολύπλευρο ευρωπαϊκό μεταναστευτικό στοιχείο, και ακριβώς αυτή είναι η σύνθεση της ταυτότητάς του. Άλλωστε η μουσική τάνγκο συντέθηκε πάνω σε ευρωπαϊκά μουσικά όργανα όπως βιολί, κιθάρα, πιάνο και κυρίως το μπαντονεόν (bandoneón.)
Η δύναμη της ιταλικής γλώσσας και η Lunfardo
Η αγάπη και η νοσταλγία για την πατρίδα φαίνεται σε αρκετά τάνγκο όπου παρατηρείται η χρήση ιταλικών λέξεων:
Nápole de mi amor, cuánto ti voglio bene, / Aγαπημένη μου Νάπολη, πόσο σε αγαπώ,
Nápole de mi amor, mai più ti scordaré. / Νάπολη, αγαπημένη μου, δεν θα σε ξεχάσω ποτέ.
(Ελεύθερη Απόδοση - "Nápole de mi amor", Dante Gilardoni, Arturo Gallucci)
Τα περισσότερα τραγούδια τάνγκο, είναι γραμμένα σε έναν "κώδικα", δηλαδή λέξεις, που είχαν επινοήσει οι μετανάστες, η λαϊκή τάξη, για να "κρυφτούν" από τη νόμιμη κοινωνία και το σύστημα. Μια αργκό, τη Lunfardo, ένα ανακάτεμα κυρίως ισπανικών και ιταλικών λέξεων, η οποία αποτελεί – θα λέγαμε – την πιο ισχυρή ιστορική απόδειξη συνεύρεσης όλων αυτών των λαών και γλωσσών! Το 1962 ιδρύεται η Academia Porteña del Lunfardo για να μελετήσει και να ερευνήσει επιστημονικά αυτή τη χαρακτηριστική "φρασεολογία" και λεξιλόγιο που γεννήθηκε στο Buenos Aires και στο Río de la Plata από μια συγκεκριμένη κοινωνική "ομάδα" επηρεάζοντας λογοτεχνία και τέχνη.
Οι Ιταλοί μετανάστες, και οι απόγονοί τους, συνεισέφεραν στο τάνγκο με τα βιώματά τους αλλά και με τη δύναμη της μουσικής, το πιο καταλυτικό και παρήγορο μέσο έκφρασης.
El tango es puerto amigo donde ancla la ilusión… / Το τάγκο είναι το μοναδικό μας λιμάνι, εκεί όπου αγκυροβολούν τα όνειρα μας… ,
(Τάνγκο των Demare, Homero Manzi)
Λίγα χρόνια αργότερα, συνέβαλαν στην "εξευγένισή" του, στην επεξεργασία του σε έναν πιο μοντέρνο ρυθμό, ακριβώς σαν αυτόν που ακούγεται σήμερα. Πρωτοπόρος σε αυτή την "αναγέννηση", ο ιταλικής καταγωγής Astor Piazzolla (1921-1992), δημιουργός του "nuevo tango" (νέο τάγκο).
Adiós Nonino…
Την ταυτότητα του ιταλικού τάνγκο συναντάμε στο περίφημο "Adiós Nonino", που ο Astor Piazzolla αφιέρωσε στον αγαπημένο του πατέρα, σε 'κείνον που σε ηλικία μόλις 8 ετών του χάρισε το πρώτο του bandoneón.
Με αυτό τον τρόπο, ο ευφυής συνθέτης, θέλησε να αποδώσει το σεβασμό του στην παλιότερη γενιά, εκείνης των κακουχιών και των προσδοκιών, χωρίς την οποία το τάνγκο δεν θα είχε την ίδια πορεία και εξέλιξη… Μια τιμή, και μια ηθική υποχρέωση στη γενιά του τάνγκο, στους ξενιτεμένους προγόνους του!
¡Soy...! Sangre y piel, / «Είμαι…! Αίμα και σώμα,
del "tano" aquel, / εκείνου του "Ιταλού",
que me dio su semilla. / που με δημιούργησε.
Adiós "Nonino"... / Αντίο "Nonino" …
dejaste tu sol, / άφησες το φως του ήλιου σου,
en mi destino... / να οδηγήσει το δρόμο της ζωής μου…
(Ελεύθερη απόδοση, "Adiós Nonino" (1969) – συνθέτης Astor Piazzolla, στιχουργός Eladia Blázquez)
