Βαλπαραΐσο, των κουρσάρων και των ποιητών
Ήταν Δεκέμβριος του 1578 όταν το “Golden Hind” υπό τις διαταγές του Francis Drake, του φοβερού Άγγλου κουρσάρου, αγκυροβόλησε στο φυσικό όρμο του Βαλπαραΐσο (Valparaíso), 115 χιλιόμετρα από τη σημερινή πρωτεύουσα της Χιλής, το Σαντιάγο (Santiago) . Οι κάτοικοι τρομοκρατημένοι στην είδηση της πειρατικής εισβολής εγκατέλειψαν το λιμάνι και τη μικρή τους πόλη και βρήκαν καταφύγιο στους γύρω λόφους.
Η «Σπηλιά του Πειρατή» (La cueva del pirata)
Ο ξακουστός κουρσάρος παρέμεινε στο Βαλπαραΐσο με τη συμμορία του τουλάχιστον για τρεις μέρες λεηλατώντας την πόλη... Μάλιστα, ακόμα και σήμερα, ακούγεται μεταξύ των κατοίκων πως κάπου εκεί, σε μια σπηλιά, στην Πράσινη Λιμνοθάλασσα (Laguna Verde), έκρυψε μεγάλο μέρος του θησαυρού του. Η φημισμένη «Σπηλιά του Πειρατή» (La cueva del pirata) με την αμύθητη λεία, που - κατά τον κόσμο - φυλάσσεται προσεχτικά από μάγισσες, θρέφει τη φαντασία ναυτικών και ψαράδων που ορκίζονται ότι τα βράδια διακρίνουν από μακριά περίεργα γαλάζια φωτάκια να λαμπυρίζουν.
Από τότε, δεν υπήρξε μόνο ο Francis Drake ο μοναδικός πειρατής που διασχίζοντας το στενό του Μαγγελάνου (Estrecho de Magallanes) εισέβαλε στο ξακουστό πολυπόθητο λιμάνι, το οποίο μέχρι σήμερα θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Χιλής.
Το Μαργαριτάρι του Ειρηνικού (La Perla del Pacífico)
Μετά την ανεξαρτησία της Χιλής από την Ισπανική κυριαρχία (1818), το «Μαργαριτάρι του Ειρηνικού» («La Perla del Pacífico»), όπως ακόμα ονομάζεται, παρά τη σημερινή παρακμή του, μεταμορφώνεται – κυρίως στις αρχές του 19ου αιώνα - σε ένα από τα πιο πλούσια κοσμοπολίτικα λιμάνια της Λατινικής Αμερικής λόγω της μεγάλης εμπορικής δραστηριότητας του, αποτελώντας, αναμφισβήτητα, νευραλγικό δίαυλο μεταξύ του Ατλαντικού και Ειρηνικού ωκεανού, ενώνοντας το Ακρωτήριο Χορν και το Στενό του Μαγγελάνου. Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα, το 1914, ζημιώνεται με τη διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά χάνοντας σταδιακά τον πρωταγωνιστικό του ρόλο.
Το λιμάνι των ποιητών
Παράλληλα παρατηρείται μια έντονη πνευματική αναζήτηση. Σπουδαίες προσωπικότητες του πνεύματος όπως ο Νικαραγουανός ποιητής Rubén Darío συνθέτει και δημοσιεύει στο Βαλπαραΐσο την σπουδαία ποιητική του συλλογή "Azul", ο πρόεδρος της Χιλής Salvador Allende, ο Πάμπλο Νερούδα, ποιητής παγκόσμιας αναγνώρισης, ή οι Zoilo Escobar, Alejandro Galaz, Gonzalo Rojas, Ennio Moltedo και τόσοι άλλοι, είτε γεννήθηκαν είτε έζησαν στο μαγευτικό Βαλπαραΐσο της ακμής και της παρακμής.
Ευμάρεια, μοντέρνα τεχνολογία και δημογραφική αύξηση
Αρκετοί ευρωπαίοι έμποροι και επενδυτές, καθώς επίσης και πολλοί οικονομικοί μετανάστες αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης εξαιτίας των πολέμων (Α΄Παγκόσμιος), εγκαθίστανται στο Βαλπαραΐσο σχηματίζοντας μια κοινωνία διαφορετικών εθνών. Ανάμεσά τους, Άγγλοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Γάλλοι στηρίζουν την οικονομία και το εμπόριο του Βαλπαραΐσο με τράπεζες, διευρύνουν νέες αγορές. Σιγά σιγά προς τις αρχές του 19ου αιώνα η αμφιθεατρική πόλη αναδομείται, ο πληθυσμός ανεβαίνει σημαντικά σε αριθμό, οι κάτοικοι χτίζουν με γενναιοδωρία πότε πλούσια πότε φτωχότερα καλαίσθητα σπίτια, των οποίων η αρχιτεκτονική θυμίζει μακρινές πατρίδες και παραδόσεις…
Το 1856 η πόλη γιορτάζει τη φωταγώγησή της με 15 φανάρια γκαζιού στους κεντρικούς δρόμους και λίγα χρόνια μετά, το 1883, εγκαινιάζεται το πρώτο ξύλινο τελεφερίκ που θα λειτουργήσει με ατμομηχανή στο λόφο Concepción και θα ανακουφίσει την ανάβαση εκείνων που ζουν στη συγκεκριμένη συνοικία.
... με τα "μάτια" στραμμένα στο λιμάνι
Μπαίνοντας στο γραφικό λιμάνι, η θέα είναι μαγευτική. Πολύχρωμα σπίτια ξεπροβάλλουν από τους 42 λόφους γύρω από το λιμάνι σχηματίζοντας ένα νοητό ουράνιο τόξο. Τα σπίτια σαν να κρέμονται στην κυριολεξία δίνουν την εντύπωση ότι θα ξεκολλήσουν και θα γκρεμιστούν.
Κατά τον Νερούδα, η πόλη του Βάλπο, όπως συχνά αποκαλείται, – με την εντυπωσιακή πλούσια αρχιτεκτονική της - αποτελείται από ένα σωρό "τρελόσπιτα" όπου όλα μαζί φαντάζουν σαν ένα πουλί να ρίχνεται πάνω από το κεφάλι σου «…Valparaíso es un montón, es un racimo de casas locas, es un pájaro que cae sobre tu cabeza».
Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Unesco) από το 2003
Η πόλη ζωντανεύει από μικρά πολύχρωμα «βαγονάκια» να σέρνονται σε ανηφόρες και κατηφόρες, γραφικά φιδίσια δρομάκια να σκαρφαλώνουν ή να κατευθύνονται προς το λιμάνι.
Οι ζωγραφιστές γιγάντιες εσκαλέρας (las escaleras) εκφράζουν τα καθημερινά όνειρα και τις σκέψεις όσων τις ανεβοκατεβαίνουν. “Si caminamos todas las escaleras de Valparaíso, habremos dado la vuelta al mundo.” (Pablo Neruda , °Confieso que he vivido°, 1974) – «εάν περπατήσουμε σε όλες τις σκάλες του Βαλπαραΐσο, θα είναι σαν να έχουμε γυρίσει όλο τον κόσμο» (Πάμπλο Νερούδα, «Ομολογώ ότι έζησα», 1974)
Υπαίθριο Μουσείο Τέχνης (Museo a cielo abierto)
Το ίδιο συμβαίνει και με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες ή γκράφιτι πάνω στους τοίχους. Πράγματι, η πόλη, έχοντας πιθανόν κατά νου να εμπνέει και να εμπνέεται ... έχει μεταμορφωθεί σε ένα Υπαίθριο Μουσείο Τέχνης.
Τα «βαγονάκια» μαρτυρούν τα περασμένα μεγαλεία της επιβλητικής αυτής πόλης, όλα τεχνολογικά αριστουργήματα του περασμένου αιώνα δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν τη μεταφορά των κατοίκων από το λιμάνι προς τους λόφους και αντίστροφα. Σήμερα από τα άλλοτε 30 ascensores, όπως ονομάζονται, δυστυχώς συνεχίζουν τη λειτουργία τους λιγότερα από τα μισά.
Κάθε λόφος μια ξεχωριστή συνοικία
Οι πολύχρωμοι λόφοι (Los cerros) που αγκαλιάζουν το λιμάνι. συγκέντρωσαν χιλιάδες ανθρώπινες ζωές, διαφορετικές στο έθνος, στην κοινωνική τάξη, στις προσδοκίες… έτσι ώστε κάθε λόφος να έχει την δική του ταυτότητα.
Εντυπωσιακές και πολυσύχναστες είναι οι συνοικίες Cerro Alegre (και η γειτονική της Concepción), η βρετανική συνοικία η οποία οφείλει το όνομά της στα σπίτια με τα χαρούμενα (alegre) χρώματα και τους ολάνθιστους κήπους.
Άλλες λιγότερο τουριστικές: ο Λόφος Barón (Cerro Barón), με το οχηρό για την άμυνα του Βαλπαραΐσο και το κάστρο του don Ambrosio O’ Higgins γνωστού και ως Barón, εξ ού και το όνομα του συγκεκριμένου λόφου. Ο Λόφος Polanco (Cerro Polanco), η πολωνική συνοικία, δημιουργήθηκε από τους Πολωνούς μετανάστες το 1817. Ο Λόφος Molinos (Cerro Molinos), «άντλησε» το όνομά του από τους παλιούς ανεμόμυλους (molinos = ανεμόμυλοι) της περιοχής, ενώ η ταπεινή συνοικία του Λόφου Mariposas (Cerro Mariposas) ονομάστηκε έτσι για τις άφθονες πεταλούδες (mariposas = πεταλούδες). Ο Λόφος Lecheros (Cerro Lecheros) από την ύπαρξη βοσκότοπων αλλά και τη συνήθεια να συλλέγεται εκεί το γάλα (leche) και να μοιράζεται στα σπίτια με καρότσες που έσερναν μουλάρια ή γαϊδουράκια…
La Sebastiana, η αγαπημένη κατοικία του Πάμπλο Νερούδα
Ακριβώς δίπλα στο Λόφο με τις Πεταλούδες (Cerro Mariposas), και τον άλλοτε ολάνθιστο λόφο, Cerro Florida, βρίσκεται ο Cerro Bellavista (Ωραία θέα), στον οποίο δεσπόζει το επιβλητικό σπίτι – μουσείο του μεγάλου Χιλιανού ποιητή Πάμπλο Νερούδα, η αγαπημένη του Sebastiana, ένας σημαντικός πόλος έλξης για κάθε τουρίστα. Εκεί ο ποιητής του CANTO GENERAL αναζήταγε ηρεμία απολαμβάνοντας αχόρταγα την απέραντη θέα προς τον ωκεανό. Η ίδια περιοχή, η Bellavista, φιλοξενεί επισήμως το Υπαίθριο Μουσείο Τέχνης (Museo a cielo abierto) με 20 τοιχογραφίες/γκράφιτι γνωστών ζωγράφων.
Αναμνήσεις…
Μπορεί σήμερα το Βαλπαραΐσο να είναι μια φτωχική πόλη, ταλαιπωρημένη από την οικονομική κρίση, τις πυρκαγιές του 2014 και τους σεισμούς (κυρίως του 1906), παρόλα αυτά θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες πόλεις στη Χιλή. Μάλιστα, εκεί εδρεύει το Χιλιανό Κοινοβούλιο. Το "αδικημένο" Βάλπο – λόγω της παλιότερης ένδοξης ιστορίας του - παραμένει επίμονα στην καρδιά καλλιτεχνών και λογοτεχνών, ή καλύτερα, όσων ρομαντικών αρέσκονται στο να αναστηλώνουν νοερά κάθε «ξεχασμένο» πολιτισμό…
